Dağ Horozu – Doğa Derneği

Küresel ölçekte tehdide açık (NT) statüsünde olan dağ horozu (Lyrurus mlokosiewiczi) yüksek dağlarda 1500 metrenin üzerinde yaşıyor. Kafkasya’ya endemik olan bu tür Gürcistan, İran, Rusya, Ermenistan ve Türkiye’nin kuzeydoğusunda yerleşik olarak yaşıyor. Ülkemizde Trabzon, Erzurum, Rize, Bingöl, Artvin ve Ardahan’ın ormangüllerini ve yoğun huş çalılıklarını barındıran bölgelerde gözlemlenebiliyor. Ayrıca dağ horozları, paçalı tavuklar (Tetraoninae) ailesinin 18 türünün Türkiye’de yaşayan tek temsilcisi. Sayıları azalan dağ horozunun Dünya Doğa Koruma Birliği (IUCN) 2023 yılı değerlendirmesine göre dünyada sadece 28.000- 58.000 yetişkin birey kaldığı tahmin ediliyor. Araştırmalar, dağ horozlarının Türkiye’de 1000- 1500 bireyi olduğunu gösteriyor. 2005–2006 yılları arasında topladığımız habitat bilgileri ve yapılan modelleme çalışmaları, Türkiye’de yaklaşık 4800 dağ horozunun yayılış gösterme potansiyeli olduğunu gösteriyor.

Ekosistemin sağlıklı işleyip işlemediği hakkında önemli bilgiler sunan ve gösterge türlerden sayılan dağ horozları; avcılık, plansız ormancılık faaliyetleri, yapılaşma, aşırı otlatma, yol yapımı nedeniyle habitat kaybı, yumurta toplama ve yaşam alanlarında gerçekleştirilen turizm faaliyetleri gibi tehlikelerle karşı karşıya.

Dağ horozuna yönelik Türkiye’deki geniş kapsamlı ilk çalışma 1997–1998 yılları arasında gerçekleştirildi. Bu bulgulardan yola çıkarak tür hakkındaki bilgi düzeyini artırmak ve türün Türkiye’deki popülasyon durumunu belirlemek amacıyla 2005–2006 yılları arasında “Türkiye’de Dağ Horozunun Koruma Statüsünü İyileştirme Projesi’ni” yürüttük. Çalışmamız sonucunda türün dağılımı ve ekolojisiyle ilgili detaylı veriler topladık ve bölgede türe yönelik tehditleri belirledik.

Çalışma sahasında toplam 45 farklı alanda dağ horozu gözlemledik. Tür üzerine yaptığımız çalışmalarımıza, 2007–2008 yılları arasında Doğu Karadeniz Bölgesi’nde “Sınır Ötesi İşbirliği ve Önemli Doğa Alanı Koruma Eğitim Programı Oluşturulmasıyla Batı Aşağı Kafkaslar Bölgesinde Doğa Korumanın Güçlendirilmesi” projesi ile devam ettik. Bu çalışma kapsamında Türkiye ve Gürcistan arasında, ortak korunan alanlara yönelik politika geliştirme ve kapasite artırma faaliyetlerini gerçekleştirdik. 2009 yılında katkılarımızla hazırlanan Posof YHGS Yönetim Planı uyarınca Ardahan ili sınırları içerisinde yer alan Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’nda dağ horozlarının envanterini çıkardık. Bölgede 93’ü erkek 26’sı dişi olmak üzere toplam 119 dağ horozu kaydettik.

Doğu Karadeniz Bölgesi’nde gerçekleştirdiğimiz faaliyetlerle dağ horozunun yoğun olarak yaşadığı Rize İkizdere bölgesinde yöre halkının türün korunması için yürütülen çalışmalara dahil olması sağlandı. Bu kapsamda, İkizdere Dağ Horozu Şenlikleri başlatıldı. Uzun yıllardır bölgede gerçekleştirdiğimiz koruma ve farkındalık çalışmalarını yöre halkına ve yerel topluluklarla sürdürüyoruz. İkizdere Dağ Horozu Şenlikleri her yıl belediye tarafından geniş bir katılım ve ilgiyle gerçekleştirilmeye devam ediyor.