Leylek

Orta ve Güney Avrupa’dan Batı Asya’ya çok geniş bir dağılıma sahip olan leylekler (Ciconia ciconia) kış aylarını Sahra altı Afrika’da geçiriyor. Tür yaşam alanı olarak sulak alanları, ovaları, ıslak çayırları ve tarım arazilerini tercih ediyor ve açık veya yarı açık arazilerde yaşamını sürdürüyor. Yuvalarını genellikle insan yerleşim yerlerinin yakınlarına kuran leylekler binalara, ağaçlara ve direklere yuva yapıyor. Tür, Türkiye`de yaz göçmeni olarak gözlemleniyor. Kış aylarını geçirdikleri Sahra altı Afrika’dan, Avrupa’daki üreme alanlarına yönelen yüz binlerce leylek, Anadolu coğrafyasını geçerek yavrularını yetiştirecekleri alanlara ulaşıyor. Süzülerek göç eden türler içerisinde en iyi bilinen kuş türü olan leylekler bu dönemlerde kalabalık gruplar halinde gündüzleri karalardan ısınarak yükselen sıcak hava kütlelerini kullanarak kanat çırpmadan yolculuk ediyor. Bu nedenle göçleri sırasında kara parçalarını takip eden tür denizler yerine dar boğazlar üzerinden göç etmeyi tercih ediyor. İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile Adana-Sarımazı ve Hatay-Belen geçidi, leyleklerin Türkiye üzerinden göçleri sırasında kullandıkları önemli geçiş rotaları. Dünyadaki leylek popülasyonun büyük bir kısmı hem bahar hem de sonbahar göçü sırasında Türkiye’den geçiş yapıyor. Leyleklerin göç sırasında dinlenmek ve enerji toplamak için ihtiyaç duyduğu dinlenme alanlarını barındıran Türkiye, sadece üreyen popülasyon için değil, Avrupa’da üreyen popülasyonlar için de önemli bir konuma sahip.

Sayıları küresel ölçekte artıyor olarak görünse de leylekler birçok tehditle karşı karşıya. Islak çayırların kurutulması; barajlar, setler, pompa istasyonları ve nehir kanalizasyon planları ile taşkınların önlenmesi; yapılaşma, tarımın yoğunlaşması, kışlama alanlarındaki kuraklık, enerji hatlarıyla çarpışma, elektrik çarpması, avcılık ve tarımsal kimyasal kullanımı türün üzerindeki tehditlerden bazıları. Özellikle Trakya’da enerji nakil hatları ve direkleri sebebiyle göç sırasında dinlenme ve beslenme yerlerine ihtiyaç duyan önemli sayıda leylek yaşamını yitiriyor. Ayrıca yeni kırsal binaların çatıları türün yuvalarını desteklemiyor ve direkler üzerindeki yuva yapıları bakım çalışmaları sırasında sıklıkla tahrip ediliyor. 

2004 yılında 6. Uluslararası Leylek Sayımı kapsamında Türkiye’de pilot bir çalışma gerçekleştirdik. Türkiye genelindeki illerin yaklaşık yüzde 50’sini kapsayan arazi çalışması ve tüm Türkiye için gerçekleştirilen anket çalışmaları sonucunda, toplam 13.402 birey (6.195 çift) leylek belirledik ve üreyen çiftlerin sayısında muhtemel bir azalmayı ortaya koyduk. Leyleklerin 2015 verilerine göre toplam sayılarının 700.000-704.000 birey olduğu tahmin ediliyor. 2011 ve 2013 arasında yapılan sayım ise Türkiye’de 81 ilin 78’inde yuva bulunduğunu ve Samsun, Edirne ve Iğdır’ın en çok yuva bulunan iller olduğunu gösterdi. Çalışmada ayrıca 8.633 aktif yuva sayısıyla, leyleklerin yuva sayılarında da bir azalma olduğu tespit edildi.

Türün izlenmesine yönelik çalışmalar kapsamında 2017 ve 2018 yıllarında İstanbul’da sonbahar göçü leylek sayımı çalışmalarını gerçekleştirdik. Çalışmalar süresince yerel koruma gruplarıyla ortaklık sağladık ve çalışmaların sürdürülebilirliği ve etkinliğini genişletmek için kamu kurumlarıyla görüşmeler organize ettik. 2018-2022 yıllarında önemli bir göç darboğazı olan Adana Sarımazı bölgesinde süzülerek göç eden kuş türlerine yönelik uluslararası ortaklarımızla birlikte izleme çalışmaları gerçekleştirdik. Bu kapsamda bölgeden geçiş yapan leyleklerin sayılarını da ortaya çıkardık. 2021 Ağustos ayında Mersin bölgesindeki elektrik direkleri etrafında leylek ölümleri tespit ettikten sonra gönüllü ve üyelerimizle birlikte, leyleklerin Mersin’de göç sırasında tünedikleri elektrik direklerinde akıma kapılmamaları için nöbet tuttuk. Yetkilileri izolasyon için bilgilendirdik ve izole edilmesi gereken direkleri tespit ettik. Gönüllüler ve üyeler leyleklerin direklere konması engellerken, Mersin Doğa Koruma Milli Parklar Şubesi ve Mersin Toroslar Elektrik Dağıtım şirketi de direklerin izolasyonu için acil çözümler geliştirdi ve belirlenen direklere izolasyon yapıldı ve reflektörler asıldı. Toros EDAŞ ortaklığıyla 2022 yılı sonuna kadar Mersin ve Adana il sınırları içerisinde 116 direğin izolasyonunu gerçekleştirdik. 2024 yılı itibariyle toplam 348 elektrik direğinin izolasyon işlemi tamamlanarak leylekler için güvenli hale getirildi. Leylekler gibi süzülerek göç eden göçmen kuşlar için tehlikeli elektrik direklerinin izolasyon çalışmalarını yürütmeye devam ediyoruz.