Kelaynak

Kelaynaklar, Dünya Doğa Koruma Birliği (IUCN) Kırmızı Listesi’nde küresel ölçekte tehlikede (EN) olarak sınıflandırılıyor. Avrupa’da tamamen yok olmuş durumda olan bu türün 2018 yılında yapılan son değerlendirmeye göre dünya genelinde sadece 200-249 yetişkin bireyi bulunuyor. Kuzey Afrika, Avrupa Alpleri ve Orta Doğu’daki yaşam alanlarının büyük bölümünde yok olan tür, günümüzde nüfusunun yüzde 95’i Fas’ta olmak üzere, Yemen, Suriye, Türkiye, Eritre, Ürdün ve Suudi Arabistan’ın dahil olduğu çok dar bir dağılıma sahip. 

Kelaynaklar, tarım alanları ve bozkırlarda omurgasızlarla ve sürüngenlerle besleniyor. Bu sayede çiftçilere büyük fayda sağlıyor. Şanlıurfa Birecik’te bir zamanlar yaygın bir göçmen kuş türü olarak kabul edilirken, 50’li yıllarda başlayan yoğun tarım ilacı kullanımı ve habitatının azalması sonucu popülasyonları yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. 1954 yılında Türkiye’nin güneyinde görülen 600 ila 800 çiftten oluşan popülasyonları, 1986 yılına gelindiğinde 5 çifte kadar düştü. Sayılarındaki ani azalma sonucunda kelaynakların korunması ve nüfus artışının sağlanması için Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından 1977 yılında Birecik’te Kelaynak Üreme İstasyonu kuruldu. Türün doğal popülasyonu 1989 yılında tamamen yok olurken üreme dönemlerinde serbest bırakılan ve göç dönemi öncesi kafeslere alınan yarı doğal popülasyon günümüzde Şanlıurfa’nın Birecik ilçesinde yaşamaya devam ediyor. Bu uygulama, göç ve kışlama dönemlerinde kayıpların önlenmesini amaçlıyor.

2003 yılından bu yana Birecik’teki üye ve gönüllülerimizle birlikte, Güney Fırat Vadisi Önemli Doğa Alanı içerisinde yer alan bu bölgedeki kelaynak sayısının artırılması için çalışmalar yapıyoruz. Kelaynakların üreme başarıları, beslenme davranışlarını ve yaşam alanlarını kayıt altına alıyor; göç durumlarını yeniden değerlendiriyoruz. Uzmanlarımızın katkılarıyla 2008 yılında iki genç kelaynağa uydu vericisi takılarak yanlarında deneyimli yetişkin bireylerin rehberliği olmadan kışlama alanlarına doğru göçe gönderilmesi, bilim insanları arasında büyük ilgi uyandırmasının yanı sıra Orta Doğu’da yabani bir popülasyonun canlanabileceği yönündeki umutları yeşertti.

Halkın ve yerel yönetimlerin uğraşları sonucu Üretme İstasyonu’ndaki kelaynak sayısı 2023 yılında 334 bireye kadar yükselirken bireylerin bir kısmı göç döngülerini tamamlamaları için bakanlık tarafından serbest bırakılıp vericilerle takip ediliyor. Kelaynakların doğal döngüsüne yeniden uyum sağlaması, Birecik ve göç yolu üzerindeki dinleme alanlarının korunmasına ve elektrik çarpması, avcılık gibi tehditlerin önlenmesine bağlı. Bugüne kadar kelaynakları korumak için yerelde ve uluslararası olarak yürüttüğümüz çeşitli çalışmalarla bu nadir canlıların yeniden doğal yaşam döngülerinde yaşayabilmesini sağlamayı amaçlıyoruz.