Turna

Dünyadaki 15 turna türünden biri olan turna (Grus grus) Kuzey Avrupa’da ve Orta ve Güney Asya’nın büyük bölümünde dağılım gösterse de 2015 ve 2020 yılı verilerine göre nüfusunun neredeyse yarısı Avrupa’da yaşıyor. Türkiye ise konumu ve barındırdığı uygun habitatları sayesinde turnaların yaşamı için büyük önem taşıyor. Anadolu kültüründe çok önemli bir yeri olan turnalar, son 50 yılda Orta Anadolu’da sulak alanların büyük oranda kurutulması sonucunda hızla azaldı. 

Uzun mesafe göç eden turnaların kanat açıklıkları 2 metreye, ağırlıkları 6 kilograma ulaşabiliyor. Turnalar, yüzlerce bireyin dahil olduğu kompleks kur dansları ile biliniyor. Turnalar yuvalarını geniş bataklık alanlar, sazlıklar veya ormanlık alanlardaki nehir boylarında yere yapıyor.

Tarım, kentleşme ve baraj yapımı nedeniyle sulak alan habitatlarının kuruması, parçalanması ve kaybı, avlanma, elektrik çarpması, zehirlenme, yumurtalarının toplanması ve yuvalama alanlarında artan turizm faaliyetleri türün karşı karşıya olduğu başlıca tehditler olarak ön plana çıkıyor. 2008 yılında yayımlanan bir araştırma Doğu ve Orta Anadolu, Kuzey İran, Gürcistan ve Ermenistan’daki turnaların ekolojik ve morfolojik farklılıklar gösteren ayrı bir alttür (Grus grus archibaldi) olduğunu ortaya koydu. Bu alt türün toplam sayısının şu anda 70-80’i üreyen çift olmak üzere 250-300 birey olduğu tahmin ediliyor. Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları verilerine göre turna sayısı 10 yıl içinde yüzde 50’den fazla azalmış durumdayken ve tür Anadolu’da yok olmanın eşiğine gelmişken, 2017 verileri Türkiye’de üreyen çift sayısının 40-60’a yükseldiğine işaret ediyor. Üreyen popülasyonlarının büyük bir kısmının Anadolu’da yüksek dağ ve ova bozkır göllerinde bulunması nedeniyle yeni alt tür Anadolu dağ turnası olarak da adlandırılıyor.

2008- 2012 yılları arasında gerçekleştirdiğimiz çalışmalarla turnaların Anadolu’daki üreme, kışlama ve göç davranışlarını araştırmayı ve popülasyonlarının mevcut durumunu tespit etmeyi amaçladık. Çalışmalar kapsamında sadece türün biyolojik ve ekolojik yönden durumunun ortaya koyulması değil, türün kültürel ve gündelik hayat içindeki önemi konusunda araştırma ve derlemeler ortaya koymayı hedefledik. 2012 yılı üreme döneminde yapılan arazi çalışmaları ve literatür araştırması sonucunda 8’i kesin üreme alanı olmak üzere muhtemel olarak nitelendirilen 16 ve potansiyel olarak nitelendirilen 9 farklı alan belirlendi. Ayrıca türün üreme alanlarından biri  Sivas olarak belirlenirken, Muş Bulanık, Samsun Kızılırmak Deltası ve Bolu Yeniçağ Gölü’nde de turnaların ürediği tespit edildi. Çukurova Deltası ve Göksu Deltası ise önemli kışlama alanları olarak çalışmada yer aldı. Bu araştırmalar sonucunda koruma önceliklerinin ve stratejilerinin belirlenmesi amacıyla türün üreme alanlarında karşı karşıya olduğu tehditler belirlendi. En önemli tehditlerin başında plansız yol inşaatı, aşırı otlatma ve drenaj nedeniyle habitat bozulmasının geldiği ortaya kondu.